In de auto voor het stoplicht weet ik ineens niet meer waar ik het moet zoeken, ik ben volledig verrast door een paniekaanval en de combinatie van verwarring en paniek maakt dat ik zo snel mogelijk mijn auto uit wil. Dat ik bij een stoplicht sta maakt op dat moment niet meer uit. Ik zet mijn alarm lichten aan en sta zwaar hijgend naast mijn autodeur. Is het toch me toch weer overkomen. Triggers niet op tijd doorzien, mezelf onjuist in de ademhaling gehad en niet gemerkt dat ik compleet verkrampt in de auto zat, schoot die flight or flight reactie ‘ineens’ aan.
In de zoektocht naar het beter begrijpen van een paniekaanval is de term fight or flight een vast terugkerende term. Maar wat is nu precies die fight or flight en hoe zit dit vast aan het hebben van een paniekaanval. Een lopende zoektocht naar de betekenis en oorsprong van angst en paniek.
Weet jij wat je doet op het moment dat er een situatie is wanneer jou lichaam paniek nodig heeft?. Het is de aloude en bekende fight, flight or freeze reactie.
Een klinisch stuk tekst volgt:
[ Paniekaanvallen en de “fight or flight”-modus zijn nauw met elkaar verbonden, omdat ze beide voortkomen uit de reactie van het lichaam op een waargenomen bedreiging, maar ze hebben verschillende kenmerken en effecten.
De “fight or flight”-reactie is een fysiologische reactie die het lichaam in gang zet wanneer het zich bedreigd voelt. Het wordt gecontroleerd door het autonome zenuwstelsel, specifiek door de sympathische tak. Het doel van deze reactie is om het lichaam voor te bereiden op snel handelen — of dat nu vechten (“fight”) of vluchten (“flight”) is, in het geval van een bedreiging. Bij deze reactie gebeurt o.a. het volgende: Verhoogde hartslag en bloeddruk: Om het lichaam van meer zuurstof en energie te voorzien, versnelde ademhaling: Dit zorgt ervoor dat er meer zuurstof in het bloed komt, verhoogde spieractiviteit: Om sneller te kunnen reageren, ormonale veranderingen: Er komt een verhoogde afgifte van stresshormonen zoals adrenaline en cortisol.
Als we de bovenstaande lichamelijke reacties in verhouding trekken met paniekaanvallen zien we een aantal overeenkomsten. Plotselinge periodes van intense angst of ongemak die vaak gepaard gaan met symptomen zoals: snelle hartslag, zweten, trillen, kortademigheid, gevoel van verstikking of duizeligheid, gevoel van verlies van controle of “doodgaan”
Hoewel paniekaanvallen zelf vaak optreden zonder dat er een directe fysieke bedreiging is, kan het lichaam dezelfde “fight or flight”-reactie vertonen. Dit betekent dat de symptomen van een paniekaanval het resultaat kunnen zijn van een overdreven activatie van het sympathische zenuwstelsel. In plaats van te reageren op een echte fysieke dreiging, reageert het lichaam op een interne waarneming van gevaar (zelfs als die niet realistisch is).
Als we kijken naar de correlatie:
- Overreactie van het zenuwstelsel: Bij paniekaanvallen lijkt het alsof het lichaam de “fight or flight”-reactie in gang zet zonder dat er daadwerkelijk gevaar is. Dit kan ontstaan door stress, angst, trauma, of een fysiologische reactie op iets onbewusts.
- Symptomen overlappen: De symptomen van een paniekaanval (zoals snelle hartslag, zweten, kortademigheid) komen overeen met de fysiologische effecten van de “fight or flight”-modus. Dit is waarom mensen vaak het gevoel hebben dat ze in gevaar zijn, zelfs als er geen externe dreiging is.
- Verhoogde gevoeligheid voor bedreiging: Sommige mensen die vaak paniekaanvallen ervaren, ontwikkelen een verhoogde gevoeligheid voor situaties die ze als bedreigend ervaren, wat het lichaam opnieuw in een “fight or flight”-reactie kan brengen.
Kortom, paniekaanvallen kunnen een soort overmatige of ongepaste activatie van de “fight or flight”-reactie zijn, waarbij het lichaam zich voorbereidt op gevaar dat er niet is. Dit zorgt voor de lichamelijke symptomen die vaak geassocieerd worden met angststoornissen.
Wanneer we hier nog dieper op ingaan dan kunnen we stellen dat paniek een heftige vorm van angst is. Tijdens een moment van paniek ervaar je allerlei sensaties in je lichaam: je hart klopt snel, je gaat sneller ademhalen, het zweet breekt je uit, je word bleek. Deze fysieke kenmerken van paniek ontstaan doordat je lichaam je klaarmaakt voor actie. Het is net als angst zelf, een heel primitieve reactie van je lichaam en je hersenen. Je lichaam maakt zich klaar voor een fight, flight or freeze reactie op inkomend gevaar.
Angst en paniek ontstaan voor het grootste gedeelte in de diepere lagen van de hersenen. Hoewel nog niet bekend is hoe angst precies ontstaat in de hersenen, weten we wel dat met name de amygdala een belangrijke rol speelt bij angst en paniek. De amygdala legt verbanden tussen informatie uit de zintuigen en koppelt deze aan emoties.
Met name op gevaren waarvan waarschijnlijk in ons DNA is vastgelegd dat we ervoor moeten uitkijken reageren we vaak vanuit een reflex. Maar veel angstreacties zijn ingewikkelder dan deze. Hierbij wordt namelijk de buitenste laag van de hersenen, de cortex betrokken. Zo ontstaan veel ingewikkelder en gemengde emoties. En zo kun je ook gedachten vormen over de onderwerpen waarvoor je bang of bezorgd bent. Je kunt je emoties registreren en iets aan het onderwerp veranderen waarover je je zorgen maakt. Of je kunt je bedenken dat het niet nodig of in ieder geval niet zinvol is om angstig te zijn voor een probleem. Andersom geldt ook dat je angst, vrees of zelfs paniek kunt krijgen van dingen waarover je alleen nog maar nadenkt.
Hormonen en neurotransmitters (boodschapperstoffen in de hersenen) spelen een rol. Ook wordt er momenteel onderzoek gedaan naar de reactie van de hersenen op een kleine verzuring in het bloed die kan ontstaan door verkeerd ademen (hyperventilatie). De onderzoeken hiernaar, de resultaten en komende resultaten zal ik op een ander moment uitzetten. En hier meer ‘in depth’ informatie over delen.
De controle over en het bijsturen van je emoties vanuit de cortex werkt minder goed wanneer je gestrest bent. Hierdoor ben je op dat moment gevoelig voor het ontwikkelen van angst en paniekklachten. Welke op zichzelf ook weer extra stress kunnen opleveren. En met pech beland je zo in een vicieuze cirkel waar je je gaat zorgen maken over je angsten. Of je bent erg bang dat er weer een paniekaanval ontstaat. Hierdoor gaat het stressniveau in je lichaam omhoog. Je probeert de onderwerpen waarvoor je bang bent te vermijden. Een kleinere prikkel veroorzaakt nu alweer een nieuwe angstreactie. Misschien ga je nu nog meer dingen vermijden en neemt je stress nog verder toe. Of meer nadenken (piekeren) over manieren om het onderwerp waarover je je zorgen maakt onder controle te krijgen. ]
Zoals je misschien (helaas) weet of je kan voorstellen is de onvrijwillige activering van deze modi ontzettend vermoeiend en vraagt het een enorme ‘explosie’ van energie om dit, op het juiste moment of niet, nodig te hebben. De vraag die uiteindelijk overblijft is denk ik voor de meeste mensen dezelfde; how can we hit the brakes? Hoe voorkom ik dat ik in een paniektoestand raak.
De uitdaging die in deze vraag zit ga ik verdelen over andere posts. Waar elke techniek of tip en trick die ik je kan geven of onderzoek naar heb gedaan zijn eigen aandacht krijgt.
[Bron: Hersenfabriek.nl. Auteurs. Petra & Wendy )
(Bron: Psychology Today + Mindwell Leeds)
(Bron: healtline.com + Ted Ideas]
